تقویم جشن های ایرانی به برگزاری مراسم هایی در دوران ایران باستان و کهن اشاره دارد که بزرگترین جشن های ایرانی در دوران باستان عبارت بودند از: نوروز، مهرگان، جشن های آتش و گاهنبارها که در هر یک از این جشن ها، مراسم و جشن های وابسته دیگری نیز برگزار می شده است.
واژه جشن پارسی از واژه اوستایی “یسن” (Yasna)، به معنی ستایش و پرستش، گرفته شده است. جشن با سکون حرف دوم در ایران به همان معنی عید است که زرتشتیان نیز به همین مفهوم و معنی آن را بکار می برند. هدف از برگزاری تمامی این جشن ها و گردهمایی ها نزدیکی افراد جامعه و مانوس شدن آنان و تمرکز نیرو و اتحاد بوده‌است. واژه جشن که امروزه به جای عید و ایام خوشی و طرب به کار می رود، در قدیم برای مراسمی به کار می رفت که آیین‌های دینی را با سرور و شادمان توامان سازند، به عبارت دیگر، جشن به معنی ستایش و پرستش دینی همراه با سرور و شادمانی است.
فلسفه تقویم جشن های ایرانی و مراسم آنها
در فرهنگ ایران کهن، علت آفرینش آدمیان، رواج نیکی محض نه تنها در دنیای زمینی، بلکه در همهٔ کائنات است؛ بنابراین، انسان ایرانی، وظیفه ای بسیار سنگین بر عهده دارد و برای تأمین آرامش جهانی، بایستی پیوسته برضد قوای زشتی و پلیدی در تلاش و کوشش باشد. جهان ناپایدار کنونی، یک گذرگاه است و آدم از جهان آغازین بخاطر وظیفه ای که به وی محول گردیده بایستی از این گذرگاه بگذرد و به سوی جهان پایدار و ابدیت خویش برود. چون در این گذرگاه نیروهای اهریمنی کمین کرده اند، وظیفه او جنگ در مقابل سپاهیان اهریمنی است. هر انسان، سوارکاری پیکارگر و جنگجو است و ابزار او در این کارزار پارسایی و شادمانی است. ایرانیان برای چیرگی بر قوای اهریمنی خود را به دو چیز نیاز داشتند، نخست بدن و بازوانی نیرومند و دیگری اراده ای قوی و روحی استوار و مقاوم با ایمان به شکست نهایی پلیدی ها و پیروزی قوای نیک بوده اند.
برای دست یابی به بخش دوم، یعنی روانی شاداب و سالم، ابزاری چند داشته اند که یکی از آن ها ترتیب دادن جشن های متعدد فصلی در طول سال بوده است که به مناسبت های گوناگون برپا می داشتند. مردم در این جشن ها شرکت می کردند و به وسیله تفریح های سالم و عیش و سرور و دست افشانی و آتش افروزی و پایکوبی روان افسرده را شادابی می بخشیدند و خستگی های فکری و جسمی را از تن و روان خویش می زدودند و خویشتن را برای کارهای سنگین روزهای پس از جشن آماده می کردند. از میان جشن های ایرانی فراوان در دوران باستان جشن نوروز از همه مهمتر بوده و با تفصیل بیشتری برگزار می‌گشته است.
در تقویم ایران باستان جشن های بسیاری وجود دارند که متاسفانه بدلیل بعضی مسائل در ایران امروز در حال فراموشی هستند. جشن های ایران باستان به مناسبت های مختلفی برگزار می شدند. بخش قابل توجهی از این آیین ها را جشن های ماهانه و گاهنبار تشکیل می‌دادند. در این جشن ها ایرانیان، امشاسپندان اهورامزدا را ستایش می‌کردند. امشاسپندان، فضیلت ها و صفات پاک اهورامزدا هستند. در تقویم ایران باستان هر روز نامی داشت و هم نام شدن یک روز و یک ماه همان زمان، سبب برگزاری جشن ماهانه در آن روز می‌شد و به این ترتیب هر ماه جشن مخصوص به خود را داشت. از جمله جشن های اصیل ایرانی بر طبق گاهشماری و تقویم جشن های ایرانی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
فروردین:
1- جشن نوروز ، جشن سال نو
4- جشن نخستین چهارشنبه سال
6- روز امید و روز شادباش
10- جشن آبانگاه
13- جشن سیزده بدر
17- سروش روز، جشن سروشگان
19- فروردین روز، جشن فروردنگان
اردیبهشت:
2- جشن گیاه آوری
3- اردیبهشت روز، جشن اردیبهشتگان
10- جشن چهلمین روز نوروز
15- جشن میانه بهار، جشن باربد، روز پیام آوری زرتشت
خرداد:
1- ارغاسوان ، جشن گرما
6- خرداد روز، جشن خردادگا
تیر:
1- جشن آب پاشون، جشن آغاز تابستان
6- جشن نیلوفر
13- تیر روز، جشن تیرگان
15- جشن خام خواری
مرداد:
7- مرداد روز، جشن مردادگان
10- جشن چله تابستان
15- جشن میانه تابستان
18- جشن می خواره
شهریور:
1- جشن خنکی هوا
3- جشن کشمین
4- شهریور روز، جشن شهریورگان – عروج مانی
8- جشن خزان
15- بازار جشن
31- جشن پایان تابستان
مهر:
1- جشن میتراکانا – سال نو هخامنشی
13- تیر روز، جشن تیرروزی
16- مهر روز، جشن مهرگان
21- جشن رام روزی،جشن پیروزی کاوه و فریدون
آبان:
10- آبان روز،جشن آبانگان
15- جشن میانه پاییز
آذر:
1- آذر جشن
9- آذر روز، جشن آذرگان
30- جشن شب یلدا
دی:
1- روز میلاد خورشید، جشن خرم روز،نخستین جشن دیگان
5- بازار جشن
8- دی به آذر روز، دومین جشن دیگان
14- سیر سور، جشن گیاه خواری
15- جشن بتیکان یا پیکرتراشی، دی به مهر روز، سومین جشن دیگان
16- جشن گاوگیل یا درامزینان، جشن درفش ها مرتبط به فریدون و درفش کایوان
23- دی به دین روز، چهارمین جشن دیگان
بهمن:
1- زاد روز فردوسی
2- بهمن روز، جشن بهمنگان
4- شهریور روز، آغاز پادشاهی داراب (کوروش)
5- جشن نوسره
10- آبان روز، جشن سده، آتش افروزی بر بام ها
15- جشن میانه زمستان
22- جشن بادروزی
30- جشن آبریزگان
اسفند:
1- جشن آبسالان یا اسفندی
5- اسفند روز، جشن اسفندگان، سپندارمذگان، گرامیداشت زمین و بانوان- جشن برزگران
10- جشن وخشنکام
19- جشن نوروز رودها
20- جشن گلدان
24- چهارشنبه سوری
25- فروردگان- پایان سرایش شاهنامه فردوسی
29- جشن پایان زمستان- زادروز زرتشت – جشن اوشیدر ( نجات بخش ایرانی)
