نوروز | جشن باستانی سال نو ایرانی و روز اعتدال بهاری

نوروز یا روز نو، سال نو ایرانی است که در ایران جشن گرفته می شود و مصادف با اعتدال بهاری است. این جشن در کشورهای دیگر تحت تأثیر فرهنگ های ایرانی مانند آذربایجان، کردستان عراق، ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، پاکستان و بخش هایی از شمال هند نیز برگزار می شود. همپنین در بخش هایی از ترکیه و برخی از کشورهای آسیای مرکزی نیز جشن گرفته می شود.

نوروز جشن اولین روز بهار و آغاز سال ایرانی است. برخی از جوامع آن را در 21 مارس جشن می گیرند، در حالی که برخی دیگر آن را در روز اعتدال بهاری، که ممکن است 20، 21 یا 22 مارس باشد، جشن می گیرند.

واژه «نوروز» به معنای «روز نو» است و در زبان فارسی امروزی (نو = نو + روز = روز) این معنی را حفظ کرده است. جشن نوروز در اصل یک جشنواره کشاورزی پرستش باروری است. با این حال، بیشتر مراسم نوروزی ریشه در آیین زرتشتی دارد که در حدود 3000 سال پیش در ایران شکل گرفت. دین زرتشتی یا مزدیستی به دو خدای متضاد معتقد است: اهورا مزدا، خدای خیر و روشنایی، و انگره مینو (اهریمن)، خدای شر و تاریکی. مبارزه میان آنها با پیروزی اهورامزدا و پیروزی نور حل می شود.

نوروز بسته به زبان های مختلف محلی که در آن جشن گرفته می شود، در سال 2009 به عنوان نامزد مشترک آذربایجان، هند، ایران، قرقیزستان، پاکستان، ترکیه و ازبکستان در فهرست میراث فرهنگی ناملموس بشریت در یونسکو قرار گرفت. در 30 نوامبر 2016 افغانستان، عراق، قزاقستان، تاجیکستان و ترکمنستان به این نامزدی اضافه شدند.

تاریخچه

در زمان هخامنشیان (قرن 6-4 قبل از میلاد) اعتدال بهاری آغاز رسمی سال شد. در میان مردمان ایرانی ایران، تاجیکستان و افغانستان، این تاریخ توسط ستاره شناسان تا به امروز به ساعت و دقیقه محاسبه می شود. آیین های سال نو تا به امروز باقی مانده و در شرق آفریقا گسترش یافته است. ممکن است مجموعه کاخ های معروف تخت جمشید (یا حداقل برخی از بناهای آن مانند آپادانا و کاخ صد ستون) برای جشن نوروز ساخته شده باشد.

یکی از معروف‌ترین نسخه‌های پیدایش سال نو را فردوسی شاعر ایرانی (حدود ۹۴۰ تا ۱۰۲۰/۱۰۲۶) در شاهنامه خود ثبت کرده است. فردوسی برپایی جشن سال نو نوروز را در زمان جمشید قرار می دهد. جمشید چهارمین پادشاه از سلسله اسطوره ای حاکم کیانیان بود. او بر همه جانوران، شیاطین و فرشتگان حکومت می کرد. او هم پادشاه و هم کاهن اعظم اورمزدا (فارسی میانه برای اهورامزدا) بود. در زمان پادشاهان ساسانی، نوروز مهمترین روز سال بود. بیشتر سنت‌های سلطنتی نوروز – مانند جلسات عمومی سلطنتی، هدایا و بخشش زندانیان – در زمان ساسانیان پایه‌گذاری شده و به امروز برمی‌گردد.

مانند سنت سده (که در نیمه زمستان جشن گرفته می شود)، نوروز پس از معرفی اسلام در سال 650 در ایران باقی ماند. نشانه هایی وجود دارد که چهار خلیفه بزرگ بر جشن های نوروزی ریاست می کردند و این روز در طول سال های 2010 تعطیل بوده است.

پس از سقوط خلافت و احیای سلسله‌های ایرانی از جمله سامانیان، نوروز به سطح مهم‌تری ارتقا یافت. آنها سنت‌های باستانی دوران ساسانی و دیگر جشن‌های کوچکی را که توسط خلافت حذف شده بود، احیا کردند.

نوروز و سنت های آن

فرا رسیدن سال نو ایرانی نشان دهنده پایان تاریکی زمستانی و تولد دوباره نور و باروری است. ایرانیان برای نمادی از آغاز چرخه جدیدی از زندگی، خانه های خود را در روزهای منتهی به نوروز با دقت تمیز می کنند. چند ساعت مانده به شروع سال جدید، خانواده ها دور یک میز با هفت شی یا میوه هایی که نام آنها در فارسی با حرف «س» شروع می شود (مانند گندم یا دانه عدس جوانه زده، سبزه) که نشان دهنده تولد دوباره، سلامتی، شادی، رفاه، شادی، صبر و زیبایی است. آنها همچنین کتاب مقدس خود را (کتاب مقدس برای هر دینی) روی میز، آینه و آکواریوم با ماهی قرمز قرار می دهند که ضامن خوش شانسی است. مردم در خیابان ها آتش روشن می کنند، می خوانند و با حاجی فیروز، شخصیت سیاه چهره ای که با صدای طبل و تنبور می رقصند، می خوانند و به فال نیک می پردازند.

در طی 13 روز آینده که در طی آن مدارس تعطیل هستند، فرزندان هر خانواده لباس های نو می پوشند و به دیدار پدربزرگ و مادربزرگ خود می روند که به آنها هدایا یا پول می دهند. علاوه بر این، بزرگسالان نیز عادت دارند به اقوام، همسایه ها و دوستان بیایند و احوالپرسی کنند.

سفره هفت سین

مهم ترین قسمت جشن سال نو، تهیه هفت سین است که اجزای آن لزوماً باید با حروف اولیه حرف سین یا س فارسی شروع شود. آنها عبارتند از: Sekke، سکه; سیب (سیب)، نماد سلامتی و زیبایی؛ سنجد (توت خشک درخت انگور با برگ های باریک)، نماد خرد و تولد دوباره. سامانو (پودینگ گندم)، نماد قدرت/عدالت؛ سماق (سماق) نماد صبر; سرکه (سرکه)، نمادی از سن / صبر. سر (سیر)، نماد پاکسازی بدن و محیط زیست؛ و نوشابه هفت میوه از هفت میوه. هفت ظروف که ترجیحاً با حرف «س» شروع می شود و نمادی از فضیلت های هفتگانه دین زرتشتی است، تهیه می شود و همراه با سملک (جوانه های هفت دانه)، آینه، شمع و کتاب مقدس یا مهم (قرآن) روی سفره می گذارند. برای مسلمانان، کتاب مقدس برای مسیحیان، اوستا یا تصویر زرتشت برای زرتشتیان، یا کتاب ابیاتی از حافظ و سعدی).

عمو نوروز، ننه سرما و حاجی فیروز

سفر و هدایای عمو نوروز همراه با رقص و شوخی و نواختن موسیقی حاجی فیروز در ایام نوروز نیز شناخته شده است و به طور سنتی سالی تنها یک بار در کنار همسر عزیزش ننه سرما که از اوست به نوروز می آید. در غیر این صورت در طول سال از هم جدا می شوند. او را در خواب می بیند و دوباره می رود و یک سال دیگر تا بازگشتش صبر می کند.

چهارشنبه سوری

در آستانه آخرین چهارشنبه قبل از عید نوروز، چهارشنبه سوری برگزار می شود. این سنت کهن ایرانی (زرتشتی) یکی از مهمترین آیین های سال نو ایرانی است. عصر قبل از آن، کودکان و نوجوانان آراسته گاهی از خانه به خانه می روند و درب قابلمه ها را می کوبند و از ساکنان شیرینی یا هدایای کوچک دریافت می کنند.

سیزده بیدار

در روز سیزدهم، سیزده بدر، آخرین روز جشن، خانواده ها برای تهیه غذا در فضای باز به روستا می روند. دانه های جوانه زده را در حالی که قبلاً گره های کوچکی در ساقه ها بسته اند به رودخانه یا نهر می ریزند. هر گره نشان دهنده آرزویی برای سال جدید است.