چغازنبیل، میدان نقش جهان اصفهان و تخت جمشید نخستین آثار ثبت شده به عنوان میراث ایران در یونسکو هستند. میراث کنونی ایران در این فهرست مشتمل بر ۲۶ اثر تاریخی و فرهنگی است که از نظر تعداد این آثار، کشور ما در رتبه نهم قرار دارد. میراث جهانی یونسکو پیمان نامه ای برای حفظ اثار تاریخی، فرهنگی و طبیعی بشر است که ارزش جهانی داشته و تعلق به تمامی مردم جهان فارغ از نژاد، مذهب و ملیت دارند. این پیمان نامه در سال 1972 به تصویت کنفرانس عمومی یونسکو رسید و در سال 1975 به عضویت کنوانسیون میراث جهانی یونسکو درآمد. به موجب این کنواسیون، تمامی کشورهای عضو می توانند منابع فرهنگی، تاریخی و طبیعی خود را در این لیست ثبت کنند و پس از آن مسئولیت حفظ و نگهداری از این اثار به عهده همه مردم جهان است.
فهرست آثار میراث فرهنگی تاریخی ایران ثبت شده در یونسکو:
- چغازنبیل، شوش
- میدان نقش جهان، اصفهان
- تخت جمشید،شیراز
- تخت سلیمان، تکاب
- بم و چشم‌انداز تاریخی آن، کرمان
- پاسارگاد، شیراز
- سلطانیه، زنجان
- بیستون، کرمانشاه
- مجموعه آثار رهبانی ارامنه، آذربايجان غربی
- سازه‌های تاریخی ـ آبی شوشتر
- بازار تبریز، تبریز
- بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، اردبیل
- ۱۳باغ ایرانی: ۹ باغ در داخل ایران فعلی : اکبریه بیرجند، فین کاشان، شاهزاده ماهان، ارم شیراز، عباس‌آباد بهشهر، چهلستون اصفهان، دولت‌آباد یزد، پاسارگاد شیراز ، پهلوان‌پور یزد (بعلاوه ۴ باغ در مرزهای فرهنگی ایران خارج از مرزهای سیاسی فعلی ایران: تاج محل و مقبره همایون در هندوستان و باغ شالیمار لاهور پاکستان و باغ باربر افغانستان)
- برج گنبد کاووس، استان گلستان
- مسجد جامع اصفهان
- کاخ گلستان، تهران
- شهر سوخته
- چشم‌انداز فرهنگی میمند
- شوش
- قنات های ایرانی: ۱۱ قنات شامل: قنات قصبه گناباد، قنات بلده فردوس، قنات حسن‌آباد مشیر و قنات باغ زارچ، قنات ابراهیم‌آباد اراک، قنات مزدآباد و قنات عمومی وزوان، قنات مون، قنات گوهرریز جوپار، قنات اکبرآباد بم و قنات قاسم‌آباد بم
- بافت تاریخی یزد
- چشم انداز باستان شناسی ساسانی در استان فارس
- راه آهن ایران
- اورامانات
فهرست آثار میراث طبیعی ایران:
- دشت لوت
- جنگل‌های هیرکانی
میراث فرهنگی ناملموس یونسکو
در سال 2003، یونسکو پیمان نامه دیگری را به تصویت رساند که هدف آن حفاظت هرچه بهتر از آثار ناملموس فرهنگی بشری که شامل آداب و رسوم، آئین های فرهنگی هر ملتی برای حفظ هویت فرهنگی و تاریخی آنها است. از دیگر اهداف این کنواسیون نگاهداری از میراثی است که در حال فراموشی و ناپدید شدن هستند و از آن به عنوان منبعی برای تنوع فرهنگی ملل مختلف یاد می شود. پروژه میراث فرهنگی ناملموس یونسکو در سال 2008 به مرحله اجرا درامد. ایران 17 اثر فرهنگی ناملموس را در این لیست به ثبت رسانده است.
فهرست آثار میراث معنوی و فرهنگی ثبت شده ایران در یونسکو:
- نوروز
- ردیف‌های موسیقی ایرانی
- موسیقی بخشی‌های خراسان
- هنر نمایشی آیین تعزیه
- آیین پهلوانی و زورخانه‌ای
- مهارت فرش‌بافی کاشان
- مهارت فرش‌بافی فارس
- نقالی؛ قصه‌گویی اجرایی ایرانی
- دانش سنتی لنج‌سازی و دریانوردی در خلیج فارس
- قالیشویی مشهد اردهال
- روش پخت نان لواش
- چوگان
- کمانچه
- دوتار
- نگارگری ایرانی (مینیاتور ایرانی)
- آئین زیارت کلیسای تادئوس
- هنر خوشنویسی
- مهارت ساختن و نواختن ساز عود
- سوزن دوزی ترکمنی
- شب چله یا یلدا
- نوغان داری یا ابریشم بافی
ذخيره‌گاه‌های زیستکره ایران در یونسکو:
ذخیره گاه های زیست کره، مناطق حفاظت شده طبیعی-زیستی بین المللی هستند. این زیست گاه های طبیعی علاوه بر حفاظت، دستاوردهای همچون در اختیار داشتن سایت های مطالعاتی به دانشمندان و تجربه مهارت انسانی برای پشتیبانی از توسعه پایدار را در پی دارند. این مناطق از طریق دفتر شورای هماهنگی بین المللی انسان و کره مسکون تحت پوشش یونسکو هستند.
- ذخیره‌گاه زیستکره دنا در محدوده استان‌های کهگیلویه و بویراحمد و اصفهان
- ارژن و پریشان
- میانکاله
- حرّا
- گنو
- گلستان
- ارسباران
- ارومیه
- کویر
- توران
- تنگ صیاد وسبز کوه واقع در استان چهارمحال و بختیاری
- هامون
- کپه داغ
فهرست آثار حافظه جهانی ایران در یونسکو:
برنامه حافظه جهانی یونسکو، ابتکاری برای حفاظت از آثار مستند بشریت برای مقابله با تخریب عمدی، غفلت، فراموشی همگانی، شرایط اقلیمی و فرسودگی و خرابی بر اثر گذشت زمان است. هدف از این برنامه جلوگیری از تاراج، پراکندگی و دادوستد غیرقانونی این آثار می بتشد. این میراث مستند ثبت شده قابل دسترس برای تمامی مردم جهان هستند و بهترین راه برای معرفی تارخ ، فرهنگ و تمدن بشری به سرتاسر جهان هستند
- کلیات سعدی
- مسالک‌الممالک اصطخری
- ذخیره خوارزمشاهی
- مجموعه برگزیده نقشه‌های دوره قاجار ایران
- پنج‌گنج یا خمسه
- التفهیم لاوائل صناعه التنجیم
- مجموعه اسناد تشکیلات اداری آستان قدس رضوی
- شاهنامه بایسنقری
- وقف‌نامه ربع رشیدی
- جامع التواریخ
فرهنگ ایران یا فرهنگ پارسی، از تأثیرگذارترین فرهنگ‌ها در جهان است و یکی ازمهدهای تمدن بشری به‌شمار می‌رود و به دلیل موقعیت و فرهنگ غنی در جهان، بر فرهنگ‌ها و مردمان ایتالیا، مقدونیه،یونان، روسیه، عربستان و هندوستان تأثیر گذاشته‌است. تأثیر تاریخ غنی ایران از طریق هنر، معماری، شعر، علم و فناوری، پزشکی، فلسفه و مهندسی بر هیچکس پوشیده نیست.
