تنبک، سازی کوبه‌ای به شکل جام است که به گروه سازهای پوست‌صدا تعلق دارد. پوست‌صداها (Membranophone) گروهی از سازها هستند که در آن‌ها صدا از طریق ارتعاش پوست حاصل می‌شود. این ساز از اواسط قرن 19 میلادی در موسیقی کلاسیک ایرانی به عنوان ساز کوبه‌ای اصلی به کار می‌رود. این ساز به تدریج جایگزین سازهای دف و دایره که تا آن زمان رایج بودند، شد.
نام‌های دیگر در زبان فارسی
نام این ساز در طول تاریخ موسیقی ایران به شکل‌های مختلفی به کار رفته است. اما همۀ آن‌ها دارای ریشۀ واحدی هستند. تُمبک، دُمبَلَک، دُمبک، از دیگر صورت‌های نام تنبک هستند. تنبک گاهی با نام «ضَرب» نیز شناخته می‌شود.
ضربِ زورخانه
از اواخر دورۀ قاجار و حتی پیش از آن، نوعی ساز از خانوادۀ تنبک در ورزش زورخانه‌ای یا ورزش باستانی نواخته می‌شده است. این ساز که «ضرب زورخانه» نامیده می‌شود و بسیار بزرگ‌تر از تنبک متعارف است، بدنه‌ای سفالین دارد و پوست آن پوست گوسفند یا آهو است.
ساختار تنبک
این ساز از پنج جزء تشکیل شده است که عبارتند از:«پوست»، «دهانۀ بزرگ»، «تنه» که معمولا قوسی ملایم دارد، «نفیر» یا «گلو» که مخروطی شکل است و «دهانۀ کوچک». ابعاد تنبک‌هایی که امروز توسط نوازندگان حرفه‌ای نواخته می‌شود، تقریبا یکسان است. کوک تُنبک. سطح زیر و بمی یا کوک تنبک، اساسا به اندازه و ساختار آن، نوع و میزان کشش پوست و ویژگی‌های آب و هوایی که بر میزان کشش پوست اثر می‌گذارند، مرتبط است. بنابراین، هر تُنبک بالقوه می‌تواند کوکی طبیعی یا حتی تصادفی، در محدودۀ بین نت‌های لا تا سُل داشته باشد.
تنبک و صنایع دستی ایران
تنبک به دلیل ویژگی‌های ظاهری‌اش همواره با صنایع دستی در پیوند بوده است. خاتم‌کاری به عنوان هنری تزئینی در ساخت این ساز کاربرد داشته است. از حدود دهۀ 1990 میلادی سازندگان تُنبک به انواع دیگری از صنایع دستی همچون خطاطی، منبت‌کاری و تذهیب یا طلاکاری (Illuminated manuscript) برای تزئین این ساز رو آوردند. در ایران این نوع تنبک‌های تزئین شده به ندرت برای نواختن به کار می‌روند و بیشتر به عنوان محصول صنایع دستی جذب بازارهای غربی می‌شوند.
پیشینه تنبک
اسامی سازهایی هم‌ریشه با تنبک در متون باقی‌مانده از دوران ساسانی به چشم می‌خورد. در شعر شاعران کلاسیک ایران از قرن دوازده و سیزده میلادی نیز واژه‌های مشتق شده از تُنبک دیده می‌شود. اما از قرن هفده میلادی مشاهداتی دست اول از این ساز در دسترس است.
جایگاه تُنبک و نوازندۀ آن در موسیقی ایرانی
از میانۀ قرن بیستم میلادی، جایگاه تنبک و نوازندۀ آن در حال ارتقاء بوده است. از هنگامی که نوازندۀ تُنبک نقش تک‌نواز را بر عهده گرفت، این ساز و نوازندگان آن از جایگاه فرعی خود، به عنوان همراهی‌کنندۀ آواز و سازهای ملودیک، فاصله گرفتند. امروزه تُنبک دربردارندۀ جنبه‌هایی نمادین از هویت ملی و قومیِ این سرزمین است و سازی ملی محسوب می‌شود.
پیشگامان نوازندگی تنبک
پیشرفت مهارت در نوازندگی این ساز مرهون حسین تهرانی (1911-1974م/ 1290-1353ش) است. وی نخستین موسیقی‌دانی بود که به تحقیق و ترویج توانایی‌های بالقوۀ این ساز در تک‌نوازی همت گماشت، در حالیکه پیش از او فن نواختنِ تنبک ابتدایی و ساده محسوب می‌شد.
منبع: ایراس
البته باید اضافه کرد تو زورخانه ها هم از تنبک برای ریتم دادن به ورزش پهلوانی استفاده می شده و میشه.