جشن سده | آیین باستانی پیدایش آتش و نابودی ضحاک

جشن سده یکی از آیین های باستانی ایران زمین است که در صدمین روز از زمستان بزرگ که مصادف با 10 بهمن یا “آبان روز” است برگزار می شود.

ایران باستان خواستگاه جشن‌های بسیاری است که هرکدام از آن ها برگرفته از سنت ها و آیین‌های مردمان آن دوره است، تمامی این جشن‌های باستانی، برای پاسداشت طبیعت و عناصر جهان هستی برگزار می شده است. جشن سده در شامگاه دهمین روز یا آبان روز از ماه بهمن با افروختن هیزم آغاز می شود. این آئین همیشه به صورت دسته جمعی و توسط همه مردمان شهر و دیار برگزار می شده و از این جشن به عنوان جشن همکاری مردمان یاد شده است.

سده را زرتشتیان استان های یزد، کرمان، فارس، خوزستان و سایر استان ها گرامی داشته و برگزار می کرده اند اما در سالیان اخیر جز در این شهر ها در بعضی مناطق اطراف شهر یزد نیز برگزار می شود. گرچه این جشن درمیان زرتشتیان برگزار می شود اما در واقع جشنی ملی و متعلق به تمامی مردم ایران است. از این جشن در بسیاری از کتب تاریخی و ادبی کهن یاد شده که نشان از اهمیت ویژه این جشن در میان مردم دارد.

تاریخچه برگزاری جشن سده

در مورد تاریخچه پیدایش این جشن گمانه زنی های بسیاری وجود دارد و در کتب متعدد تاریخی و ادبی به آن پرداخته شده است اما تنها فردوسی به داستان هوشنگ پیشدادی و پیدایش آتش اشاره کرده است. در نوروزنامه به نابودی ضحاک و سپس جشن رستن مردم از ستم و جور ضجاک اشاره شده است. همچنین ابوریحان بیرونی اولین جشن سده را به اردشیر بابکان منتسب کرده است. به هر روی امروزه با وجود گذشت هزاران سال از برگزاری اولین سده، این آیین ملی دستخوش تغییرات زیادی نشده و این موضوع مرهون توجه اقوام گوناگون در مرکز و جنوب ایران هستیم.

آیین برگزاری جشن سده

از دیرباز مردمان شهر دست به دست هم داده و از پنجم بهمن تل هایی از هیزم در مناطق خارج از شهر، که از پیش تعیین شده اند گردآوری می کنند. پیش از شامگاه دهم بهمن یا آبان روز، مردم دور این مخروط های افراشته شده از هیزم که سده نامیده می شوند گردهم می آیند. زنان آش می پزند، مردم به خوردن آجیل و تنقلات و خوش و بش مشغول شده و با فرا رسیدان غروب موبدان با آتشی در دست و زمزمه اوستا، از چهار سو، پس از سه بار گشتن دور هیزم ها، سده ها را آتش می زنند. در نهایت مردم از روی آتش می پرند و برخی برای مقداری از خاکستر را برای برکت و شگون با خود می برند. گرچه در زمان باستان مراسم جشن سده تنها محدود به برافراشتن آتش می بوده است اما در سالیان اخیر به آن موسیقی و شاهنامه خوانی نیز افزوده شده است.

جشن سده در سایر کشورها

جشن سده متعلق به تمامی فارسی زبانان جهان است و امروزه در کشورهای آمریکا و سوئد توسط ایرانیان و زرتشتیان مقیم آن کشورها برگزار می شود. گرچه در تقویم رسمی ما هنوز جشن های باستانی به ویژه جشن سده ثبت نشده اند اما با فروپاشی شوروی و استقلال تاجیکستان این جشن در تقویم رسمی این کشور وارد شده و هر ساله آن را برگزار می کنند.