جشن میانه زمستان یا جشن گاهنباری هرساله درست در روز 15 بهمن هنگامیکه چهل و پنج روز از زمستان گذشته است، در ایران باستان برگزار می شده است. در ایران باستان، ایرانیان سرشاز از ذوق و شوق برای زیستن بوده اند و به همین بهانه جشن ها و آیین های بسیاری برپا می کردند. این جشن ها و آیین ها بهانه هایی برای خوشحالی و پایکوبی برای مردم و جلوه بخشیدن به زندگی بوده اند. این جشن باستانی از جمله مراسمی است که به مرور زمان به فراموشی سپرده شده و بسیار کمرنگ تر از گذشته پاس داشته می شود.
تاریخچه جشن میانه زمستان
در 15 بهمن ماه درست در میانه ی زمستان وقتی چهل و پنج روز از زمستان سپری شده غول زمستان از بین رفته و هوا رو به گرمی می گذارد، نوای بلبلکان کم کم به گوش می رسد و شکوفه های بهاری درختان پهلو به پهلو می شوند، ایرانیان باستان جشن میانه زمستان یا گاهبناری را برگزار می کردند نیاکان ما مردمانی شاد بوده و در این روز به پاسداشت زنده شدن و نفس کشیدن دوباره زمین به دست افشانی و پایکوبی می پرداخته اند. به عقیده زرتشتیان اهورامزدا جهان در 6 گاه یا طی شش گاهنبار آفریده و جشن میانه زمستان تولد دوباره زمین است. این جشن در واقع از احترام به طبیعت نشات گرفته است.
گاهنباری چیست؟
گاهنباری، گهنبار یا گاهنبار در واقع جشن گرفتن مراحل آفرینش جهان در اعتقاد زرتشتیان است. واژه گاهنبار یا گهنبار از دو واژه گاه به معنی روز و انبار به معنی اندوخته کشاورزی و برکت زمین در کاشت و برداشت اشاره دارد. در دین زرتشت چنین آمده است که اهورامزدا جهان مادی را در شش گاه یا شش مرحله آفریده است. این شش گاه عبارتند از:
- اولین گاهنبار، میدیوزَرِیم برابر با 15 اریبهشت ماه، چهل و پنجمین روز از سال، روز آفرینش آسمان است.
- دومین گاهنبار، میدیوشیم برابر با 15 تیرماه، صد و پنجمین روز از سال، روز آفرینش آب است.
- سومین گاهنبار، پَیته شَهیم برابر با 30 شهریورماه، یکصد و هشتادمین روز سال، روز آفرنیش زمین است.
- چهارمین گاهنبار، اَیاسرِم برابر با 30 مهرماه، دویست و دوازدهمین روز سال، روزی که گیاهان افریده شده اند.
- پنجمین گاهنبار، میدیارِم برابر با 20 دی ماه، ذویست و نودمین روز سال، روز خلقت جانوران است.
- ششمین گاهنبار، هَـمَـسپَـتمَدُم برابر با سیصد و شصت و پنجمین روز از سال (سال کبیسه) که به آن وهیشتواشت گاه نیز می گویند، روز خلقت انسان است.
- در هفتمین و آخرین مرحله گاهنباری نیز آتش آفریده شده که نماد انرژی و توان و جنبش در هستی است. هر گاهنبار پنج روز به طول می انجامیده و روز پنجم آن مهمترین روز بوده است. برخی باستان شناسان جشن نوروز را جشن آفرینش آتش و پاسداشت آن می دانند. دلیل به فراموشی سپرده شدن جشن گاهنباری در نیمه زمستان ناشی از تصرف های موبدان عصر ساسانی و به قصد تطبیق تعداد گاهنبارها با شش مرحله آفرینش است.
آیین ها و مراسمات جشن گاهنباری
زرتشتیان جشن های گاهنباری به ستایش اهورامزدا و سپاس گزاری از او برای داده ها و آفریده های نیکش می پردازند. موبد آفرینگان گهنبار می خواند و بر توانگر و ناتوان، دارا و ندار باید در این آیین شرکت کنند. کاری که هر فردی باید انجام دهد، این است که بخشی از درآمد خود را به داد و دهش و یاری به بینوایان اختصاص دهد. بنا بر این باور بسیاری از نیکوکاران زرتشتی پیش از درگذشت همه یا بخشی از دارایی خود را از به مانند زمین و باغ و آب و خانه و به صورت کامل وقف مراسم گهنبار و داد و دهش و یاری به دیگران می کنند. پس از پایان نیایش سفره ای به مناسبت جشن گاهنباری گشترده می شد و همه بر سر آن نشسته و از شیرینی ها و غذاهای آن تناول می کردند.
با تابش خورشید در پس سرمای سخت روزگاران گذشته، جوانه‌های امید در دل مردمان ایران باستان شروع به رشد می‌کرده است. پس از پایان جشن میانه زمستان مردم ابزار و ادوات کشاورزی را کم کم از انبارها بیرون اورده و به تمیز کردن و تعمیر آنها می پرداختند و برای سال جدید زراعی آماده می شدند. گاه‌شمارهای ایران باستان سراسر جشن و سرور بوده، مانند جشن سده، بهمنگان، دیگان، مهرگان، نوروز، و غیره چه نیک که در پاسداشت و برگزاری این جشن ها بکوشیم.
