جشن درندز یا دیاراندآراج (به زبان ارمنی) به معنی پیشوازی خدایگان، یکی از جشن های مهم کلیسای حواری ارمنی و از جشن های تیره های هندواروپایی است که در ایران به آن جشن سده و ارمنیان آن را درندز می نامند. این جشن در شامگاه 24 بهمن ماه برگزار می شود و شباهت های بسیاری با جشن سده و چهارشنبه سوری دارد.
ریشه نام درندز
در زبان ارمنی درندز یا درنداس به معنی پیشوازی خدایگان عنوان می شود که در اصل آئینی زرتشتی و بازمانده از مهرپرستی در ارمنستان باستان و پیش از مسیحیت است که همسان با جشن چهارشنبه سوری، جشن ایزد آتش می باشد. پیشوازی خدایگان درواقع به معنی ایستادن در برابر خدایگان و به پیشواز رفتن و استقبال کردن است. واژه درانداس یا درندز واژه ای عامیانه و به معنی تیرانداز و پرتاب کننده تیر در زبان فارسی است و روزگاری یکی از جشن های ویژه ایزد تیر بود.
تاریخچه جشن درندز
در باور ایرانیان ایزد میترا از دید مردمان ناپیدا بود، اما در آسمان به شکل خورشید و بر روی زمین به شکل آتش دیده می شود و بدین سان مهر همان خورشید می گشت. اما میهر، ایزد روشنی، خورشید و آتش در اساطیر ارمنی بود که پرستشگاه آن در روستای باگایاریج، غرب ارمنستان باستان و نزدیکی مرزهای روم، بود.
در ارمنستان باستان آتش دارای صفات زنانه، و آب دارای صفات مردانه بود. بنا بر افسانه ای کهن در ارمنستان در “کوه یاقات” آستقیک و آرامازد (همان اهورا مزدا) منزل داشتند و کمی پایین تر خانه آتش، آتشی جاودان و خاموش نشدنی، خانه داشت. در پای کوه نیز چشمه ای بزرگ وجود داشت. آب و اتش خوهر و برادر بودند و به این سبب هیچ کس خاکستر را دور نمی ریخت. بلکه خاکستر را با اشک (آب) برادر پاک می کرد. پس علاوه بر آب و آتش خاکستر نیز مقدس شمرده می شد.
این جشن به مرور وجهه مذهبی به خود گرفت و با برخی تغییرات به فرهنگ مسیحی در زندگی ارمنیان وارد و جشن کلیسای ملی ارمنی شد. پیشوازی خدایگان جشن وقف عیسی چهل روزه به بیت المقدس است. یوسف و مریم، عیسی نوزاد را بنا بر آیین موسی، به عبادتگاه بردند تا وقف خدا کنند. پس در این روز مسیحیان با آذین بندی و برافروختن شمع و آتش از آنان استقبال می کنند.
مراسم جشن درندز
جشن درندز در 14 فوریه برابر 25 بهمن برگزار می شود. در شامگاه 24 بهمن پس از تشریفات کلیسایی مراسم پیش جشن و دشتستان، به ارمنی آندستان، برگزار می شود. شمع پخش می کنند و روحانی شمع های روی میز کلیسا را روشن می کند. درباره ی روشن کردن آتش، هیچ قانونی در مسیحیت و کلیسا وجود ندارد.
در جلفای قدیم جوانانی که همان سال ازدواج کرده بودند مسئول فراهم کردن بوته خار در حیاط کلیسا و آماده سازی جشن درندز بودند و به هنگام برگزاری مراسم همان جوانان با شمع هایی در دست پیشگام بقیه در جلو صف قرار داشتند. روحانی مراسم با آتشی که از محراب کلیسا می آوررد بوته ها را روشن می کرد و پس از مراسم با مردم با شمع هایشان را از شعله ی آتش روشن کرده و به عنوان تبرک به خانه می بردند. در منزل نواعروسان بوته های کوچکی از خار که در حیاط خانه هایشان جمع اوری کرده بودند را می سوزاندند.
در این روز خویشان و بستگان نوعروسان برایشان خوراکی های گونان می آورند که به آن خونچا (ارمنی شده کلمه خوانچه به معنی سفره کوچک) می آوردند.
جشن درندز درواقع یادگار دوران سرما است و به مردم نوید آمدن بهار را می داده است. همچنین اعتقاد بر این بود که کسانی که هنوز ازدواج نکرده اند با پریدن از روی آتش بختشان باز شده و در آن سال ازدواج خواهند کرد. علاوه براین همانند برگزاری جشن چهارشنبه سوری در ایران کودکان با ترقه بازی این روز را جشن می گیرند.
