روش پخت نان لواش، از قدیمی ترین مهارت های پخت نان در خاورمیانه و متعلق به ایران است که در فهرست فرهنگ ناملموس فرهنگی به ثبت رسیده است.
نان از دیرباز در سفره و فرهنگ خوراک ایرانی نقش بسزایی داشته است. نان نماد برکت و عنصر اصلی به شمار می رفته است. فرهنگ و روش پخت نان لواش، از قدیمی ترین مهارت های پخت نان در خاورمیانه و متعلق به ایران است. روش پخت نان لواش علاوه بر ایران، امروزه در کشورهایی چون ارمنستان، جمهوری آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان و ترکیه مورد استفاده قرار می گیرد. نان لواش نانی بسیار نازک و ترد به قطر سه میلی متر و از خمیر فطیر یا خمیر کم ورآمده پخته می شود. در ایران به این نان، نان تنوری یا نان تافتون هم می گویند. نانی را که از همان خمیر ساخته شده ولی بسیار نازک باشد، نان خانگی می نامند که پس از پخت بسیار نازک می شود. در سایر کشورها به اسم های کایرما، جوپکا و یوفکا نیز شناخته می شود. علاوه بر وعده های غذایی معمولی، نان لواش در عروسی ها، زایمان ها، مراسم خاکسپاری، تعطیلات مختلف نیز پخته می شود. در آذربایجان و ایران، آن را روی شانه های عروس می گذارند یا روی سر او خرد می کنند تا برای آنها آرزوی سعادت و خوشبختی کند، در حالی که در ترکیه به زوج های جوان داده می شود. در مراسم تشییع جنازه در قزاقستان، نان برای محافظت از متوفی تهیه می شود. این عمل که با مشارکت در خانواده ها و از استاد به شاگرد منتقل می شود بیانگر مهمان نوازی، همبستگی و باورهای خاصی است که نمادی از ریشه های مشترک فرهنگی است که موجب تعلق جامعه می شود. روش پخت نان لواش در سال 2016 به عنوان یکی از میراث فرهنگی ناملموس در یونسکو به نام ایران و به طور مشترک با ارمنستان به ثبت رسیده است.
اصالت
لواش یک واژه ارمنی است، نان لواش با نام لَواش، لِواش و لَباش در بیشتر نقاط ایران شهرت دارد و پخته می شود که از نان های سنتی کهن ایرانیان است، و ارمنستان هم یکی از حوزه‌های تاثیرپذیر از فرهنگ ایران بوده که سنت پخت نان لواش را از ایران وام گرفته است. بنا بر منابع اطلاعات کتبی، دست‌کم ۸۰۰ سال است که فقط از رواج و شهرت عام آن در ایران می گذرد. نان لواش و تافتون و انواع نان های محلی و نان های روستایی که به نان دهاتی معروف بوده اند که از کهن‌ترین نان های سفره مردم بوده و قرن ها پیش از شکل گیری نانوایی سنگک پزی در خانه و به دست زنان روستایی و شهری پخته می شده و جنبه تولید خانگی روستایی داشته است. این نان را در ایران لواش و در جمهوری ارمنستان لاواش می‌نامند. در گرجستان آن را “سومخوری لواشی” یعنی لواش ارمنی می گویند. درباره ریشه و اصالت آن در منابع معتبر قدیمی آمده است که اصل آن از خاورمیانه و ایران بوده است.
درگذشته این نان با استفاده از وردنه و نانواهای ماهر به صورت بسیار نازک باز شده و با وسیله مخصوصی به جداره تنور چسبانده می شد اما امروزه با پیشرفت تکنولوژی و سرعت زندگی ماشینی تمامی مراحل کار با استفاده از دستگاه های اتوماتیک انجام می شود.
نان لواش در اشعار کهن
مولوی:گر عُمَرنامی تو اندر شهر کاش -کس بِنَفْروشد به صد دانگت لواش
نزاری بیرجندی: پوزِ خود را لویشه کردستمتا طمع بگْسلد ز قرصِ لواش
یحیی کاشی: وآنگهی بر صف لواش زندیاعلی گوید و بر آش زند
