روز درختکاری نخستین بار توسط جولیوس استرلینگ مورتون از ایالت نبراسکا در ۱۰ آوریل ۱۸۷۲ پایه گذاشته شد و از آن زمان در کشورهای مختلف روزی را برای بزرگداشت درختان و درختکاری درنظر گرفتند. در ایران، با نزدیک شدن بهار و نوروز، روز 15 تا 22 اسفندماه به‌عنوان هفته منابع طبیعی نامگذاری شده است که نخستین روز این هفته یعنی 15 اسفند روز درختكاری است که با کاشت درخت در سراسر کشور همراه است. نامیدن 15 اسفند به روز درختکاری به سبب اقلیم خاص کشورمان و مناسب ترین زمان برای کاشت درختان و گیاهان است.
کاشت درخت و درختکاری در فرهنگ ایرانی پیشینه ای دیرینه دارد. و ایرانیان مقام درخت را بزرگ داشته اند و در جشن ها و آیین ها خود به درختکاری می پرداخته اند. در ایران باستان، هر زرتشتی که صاحب فرزندی می شد باید نهال یا درختی را همزمان با تولد فرزندش به نام او می کاشت. این درخت با آن طفل بزرگ می شد و رشد می کرد و با وجود گذشت هزاران سال هنوز این رسم دیرین میان زرتشتیان برقرار است. علاوه بر این درختکار نوعی عبادت نیز محسوب می شده است.
تاریخچه روز درختکاری در ایران
کوروش کبیر بنیانگذار تمدن ایرانی که بر سزمینی پهناور حکومت می کرد هرگاه به سرزمینی می رسید مردمان آن دیار را به کاشت درخت و باغداری فرمان می داد و آن باغ ها را پردیس می نامید. در واقع منظور کوروش از تعبیر پردیس باغ های بسیار بزرگ و زیبا بوده که با درختان تنومند و گل های زیبا آراسته شده و رودهایی از میان درختان آن روان باشند. آنچنان که تعبیر پردیس یا پارادایس در کتاب های رومی و یونانی از باغ های ایرانی گرفته شده است.
پاسارگاد به عنوان پایتخت کوروش کبیر یکی از نمونه های بی همتا در زمینه کاشت باغ ها و شیوه آبیاری این باغ ها با استفاده از حوضچه و جوی ها هستند. باغ پاسارگاد از چهار کرت به صورت یکپارچه تشکیل شده است و در واقع بااصالت ترین باغ یا پردیس ایرانی است.
همواره گیاهان به‌ویژه درختان در ساختار زیستی، اعتقادی، اجتماعی و فرهنگی ایرانیان جایگاه برجسته‌ای داشتند. ایران به‌عنوان یک سرزمین کهن تمدن‌ساز و فرهنگ‌پذیر، خاستگاه اهلی کردن بسیاری از گیاهان بوده است و در مسیر تولید، فناوری و استحصال گیاهان، ضمن توسعه اقتصادی و اجتماعی، عناصر فرهنگی و فولکلوریک در قالب‌های پنداری، گفتاری و رفتاری شکل گرفتند. این قالب‌ها مصدر ایجاد اسطوره‌های ایرانی، افسانه‌های ملی و منطقه‌ای، مناسک، شعایر و باورهای مذهبی و جادویی شدند که عنصر گیاه نقشی جداناشدنی در این میان داشت. این چرخش کارکرد مادی گیاهان به سوی کارکرد معنوی آن‌ها باعث شد که حتی برخی از آن‌ها به جایگاه خداگیاه نزد باورهای مردمی دست یابند.
اساسا، قداست گياهان و درختان از اسطوره های كهن نشات می‌گيرد، آن‌جاكه هر گلی نشانه يک خدا بوده است و هر درختی ماوا و مسكن يک حوری يا فرشته. اين باورها به اين گياهان خواص ماورای‌طبيعی و مرموزی می‌بخشد كه درجه كرامت آن‌ها را افزايش می‌دهد. از ويژگی های ثابت اين دسته از گياهان اين است كه در بهشت می‌رويند، شيره آن‌ها جاودانگی می‌بخشد و به همين دلیل به آن‌ها گیاه (درخت) زندگی می‌گويند و خودِ گياه نيز هرگز فنا نمی‌پذيرد. گاه نيز آنچنان جنبه رازآميز به خود میگيرند كه هويتشان نيز در پرده‌ای از ابهام باقی می‌ماند، مثل گياه هوم (سوم) و درخت ممنوعه بهشت.
درخت و درختکاری در ایران باستان
درخت سرو، انجیر، انار، مورد و چنار از مقدس‌ترین درختان در نزد ایرانیان به شمار می رفتند که برخی از باورهای قدیمی درباره این گونه از درختان به روزگار ما نیز رسیده است اما پاسداری از منابع طبیعی همچون درخت، همانند بسیاری از آیین ها، باورها و آداب و رسوم باارزشی که نیاکان برای ما به ارث گذاشته اند، در طی قرن ها به فراموشی سپرده شده است و تنها یک روز از سال به صورت نمادین برای بزرگداشت طلای سبز درنظر گرفته شده است.
در تمدن ايرانی، ظاهر مخروطی و شكل بته جقه‌ای درخت سرو كه تظاهری از شكل يک شعله آتش است، آن را به نماد آتش مقدس تبديل كرد و بوی مطبوع و ملايم چوب آن براي برافروختن و خوشبو کردن آتش مقدس به‌كار رفت. طبق روايات زرتشتی، اين زرتشت بود كه برای نخستين‌بار سرو را از بهشت آورد و به كشت آن در زمين همت گماشت و حتی برايش به نيايش پرداخت. اساسا تقدس و تكريم درخت سرو با روشن كردن چراغ زير آن در شب‌های جمعه، دخيل بستن به آن و نبريدن شاخه هايش، رسمی است كه از باورهای زرتشتی برجای مانده است. یکی از قدیمی ترین سروهای اینران می توان به سرو زرتشت با قدمتی 4000 ساله در ابرقو نزدیکی یزد اشاره کرد.
انار نيز به دلیل سرسبزی و پردانگی، گياهی پربركت و مقدس شمرده می‌شده كه نماد باروری بوده است. اصولا زرتشتيان شاخه و ميوه درخت انار را مقدس می‌دانند و در مراسم مذهبی آن‌ها را به‌كار میگيرند. در واقع، گياه مقدس و آييني بَرسُم همان تركه‌های درختان انار است كه معمولا در آتشكده‌ها كاشته می‌شد.
درختان چنار، انار، نارون، افرا، سرخ‌دار، آزاد و شمشاد از ديگر درختانی هستند كه به دلیل عظمت، قطر زياد تنه، كهنسالی، تنه كشيده و انبوهی شاخ و برگ و سرسبزی و گاه در كنار ظاهر عجيب مقدس شمرده می‌شوند. چنار بومی سرزمين ايران است و كشاورزان آن را شاه درختان می‌خوانند. شهرت درختان چنار به‌عنوان مظهر بزرگی، باروری و سرسبزی از قديم در نقاط مختلف ايران زبانزد است. اصولا درخـتان به‌ويژه درخـتان چنار يكی از عنـاصر ثابت امامـزاده‌ها و مكان های مقدس در ايران به شمار می‌روند.
با بررسی منابع تاريخی متوجه می‌شويم كه در همه مناسک و آيين‌ها و مراسم مقدس، گياهان و درختکاری حضور داشته‌اند. اين موضوع خيلی عجيب نيست، چرا كه همواره گل‌ها و گياهان به‌عنوان مخلوقات زيبا و جذاب از سوی بشر ستايش شده اند. همين قدر و ارزشی كه برای گياهان قایل می‌شدند باعث شد تا تقريبا در تمام مراسم، چه شاد چه غمگين، جايگاه ويژه‌ای به گياهان اختصاص يابد.
در آستانه بهار و نوروز باستانی فرصت خوبی است برای گذاشتن قراری سبز با سرزمین مادری‌مان است. قراری برای آبادانی، سرسبزی و حفظ و حراست آن تا این سرزمین کهن را با تمام زیبایی‌ها و جذابیت‌هایش به فرزندانمان بسپاریم. روز درختکاری فرصت خوبی برای ادای دِین به زمین و ایران است.
