حکیم عمر خیام نیشابوری

حکیم عمر خیام نیشابوری دانشمند نام آشنای ایرانی و صاحب سبک با نام کامل ابوالفتح الدین عمر بن ابراهیم نیشابوری مشهور به خیام از برجسته ترین حکما و ریاضی دانان جهان اسلام در سال ۳۲۹ ه.ق در نیشابور دیده به جهان گشود.

نیشابور از دیر باز مهد پرورش و بالندگی ادب و فرهنگ ایران زمین بوده است و بزرگان و عرفای زیادی از این سرزمین برخاسته اند که البته بعد از حمله سهمگین مغول ها رو به افول می گذارد. حکیم عمر خیام نیشابوری پس از طی تحصیلات نخستین و عالیه در زمینه های مختلف به شکلی ویژه در رشته ریاضیات و نجوم تخصص و ژرف اندیشی ویژه ای یافت و در این حوزه شیوه های خاصی را در حل مسایل مختلف ابداع کرد که هنوز برخی از آنها به نام ایشان به یادگار مانده است. حکیم عمر خیام به دلیل عمق زیاد و دانش گسترده که در این دو علم بدست آورده بود، به دربار ملکشاه سلجوقی فراخوانده شد و وی را در صدر نشاند.

نگارش تقویم جلالی توسط حکیم عمر خیام

حکیم عمر خیام نیشابوری در نزد ملکشاه دست به انجام کارهای علمی بسیاری زد که از میان آنها می توان به نگارش تقویم جلالی اشاره کرد. وی بنا به در خواست ملکشاه رصدخانه ملکشاهی را ساخت و در صدد اصلاح تقویم موجود بر آمد. تقویم جلالی او که امروزه در میان ایرانیان رواج دارد از چنان اعتباری بر خوردار است که تا کنون کمتر به آن ایراد وارد شده است. پیش تر شش گونه تقویم در حوزه تقویم مسیحی مورد لحاظ قرار می گرفت که تقویم “چرخه خورشیدی” که مبدا آن سال ۵۷۷۷ قبل از میلاد است، قدیمی ترین آنها به شمار می رود. همچنین تقویم دوره ژولیان با مبدا ۴۷۱۴ قبل از میلاد از آن جمله است. تقویم دیگر تقویم ژولیان است که مبدا آن سال ۴۵ قبل از میلاد است.

حکیم عمر خیام نیشابوری و ادبیات

گرچه جایگاه علمی خیام برتر از جایگاه ادبی او و لقبش «حجّهالحق» بوده‌است، ولی آوازهٔ وی مدیون نگارش رباعیاتش است که شهرت جهانی دارد. با وجود آنکه رباعیات خیام به بیشترِ زبان‌های زنده برگردان شده، آوازهٔ وی در غرب بیشتر مدیون ترجمهٔ ادوارد فیتزجرالد از رباعیات او به زبان انگلیسی است.

28 اردیبهشت ماه، روز بزرگداشت عمر خیام

همه ساله، روز 28 اردیبهشت ماه با مناسبت بزرگداشت حکیم عمر خیام گرامی داشته می شود. روز بزرگداشت خیام که همه ساله در بخش های مختلف دنیا با دور هم نشینی های شاعرانه و عارفانه جشن گرفته می شود، فرصتی است تا با اندیشه های این حکیم ژرف اندیش بیشتر آشنا شده و اندکی بیشتر از چشمه جوشان معرفت وی بهره بگیریم.

گزیده ای از زیباترین اشعار خیام نیشابوری

این قافله عمر عجب میگذرد
دریاب دمی که با طرب میگذرد
ساقی غم فردای حریفان چه خوری
پیش آر پیاله را که شب میگذرد

ساقی گل و سبزه بس طربناک شده ست
دریاب که هفته دگر خاک شده ست
می نوش و گلی بچین که تا درنگری
گل خاک شده ست و سبزه خاشاک شده ست

برخیز و بیا بتا برای دل ما
حل کن به جمال خویشتن مشکل ما
یک کوزه شراب تا بهم نوش کنیم
زان پیش که کوزه‌ها کنند از گل ما

امروز تو را دسترس فردا نیست
و اندیشه فردات به جز سودا نیست
ضایع مکن این دم ار دلت شیدا نیست
کاین باقی عمر را بها پیدا نیست