از قدیم ندیم، ایرانیان به نظافت شخصی خودشون اهمیت زیادی میدادن. یکی از اولین حمام های ایرانی که تا الان کشف شده بر میگرده به حدود سه هزار سال قبل از میلاد. گرفتن یه دوش ساده تو ایران قدیم کار آنچنان آسونی هم نبوده و کلی مرحله داشته. حمام ها هم بدین گونه، تک اتاقی نبودن و از تالارهای مختلفی با فضاها و کاربری های متفاوت تشکیل می شدند.
اتاق یا تالار اول بینه یا رخت کن یا سردخانه نام داشت، محلی سرد و خشک به سکوهایی با فرش یا تشک مزین می شدند. از نظر مساحت و فضا به شکل هشت ضلعی چهارگوش ساخته می شد. سقف این تالار دارای گنبدی بزرگ با پنجره های کوچک و شیشه های رنگی آراسته می شد که خود این پنجره ها هم کاربردهای مختلفی داشتند. اگر ازدیام مردم زیاد میشد، با برداشتن چند عدد از شیشه پنجره ها هوای تازه وارد بینه میشده.
خانه دوم در حمام های ایرانی که فضای سرد و تری نسبت به تالار بینه بوده میان در نام داشته. این فضا به دهلیزی پر پیچ و خم شبیه بوده تا دو کار رو در حمام انجام بده یک اینکه افرادی که از اتاق بینه که سرد بوده به یک دفعه داخل اتاق اصلی حمام که گرم بوده نشوند و برعکس. دو اینکه هوای گرم داخل خزینه که مردم در حال حمام کردن هستند به سرعت خارج نشود و دمای تالار گرم حفظ شود. تا الان با چند سالن مخصوص در حمام های ایرانی آشنا شدیم، بریم سراغ بقیه داستان.
بعد ازین دو فضا، میرسیم به فضای اصلی حمام جایی که عمل شست و شو صورت میگیره. این فضا هم هشت ضلعی است با کف و دیوارها عایق. از آنجایی که داخل حمام ها هیچگونه آتش به صورت مستقیم روشن نمیشده تا افراد دچار خفگی نشوند، و با نور طبیعی آفتاب روشن میشده، ازین جهت سقفِ خزینه دارای شبکه های شیشه است تا نور آفتاب به داخل بتابد برای همین است که حمام ها در غروب بسته میشدند.
بعد از گرفتن ِ یک حمام حسابی وقت آن رسیده که دلاک باشی وارد عمل بشه، دلاک به افرادی در حمام ها گفته می شود که با پنجه های قوی خود خستگی چند روز ِ را از تن‌تون به در میکند. طوری که حتی روح شما هم به وجد می آید. ازونجایی که یک چند ساعتی رو در هوای نسبتا گرم بودید برای تجدید قوی یک نوشیدنی خنک میچسبه. اکثر حمام ها در رخت‌کن خود بوفه ای دارند که خوردنی ها و نوشیدنی هایی رو برای مشتریان سرویس می دهند. در کلام ساده می توان گفت در حمام های ایرانی نه تنها به عمل شستشوی بدن که به لطافتِ روح حمام کننده ها هم اهمیت می دادند.
در اینجا به چندی از حمام های ایرانی و باستانی این مرز و بوم که به حمام-موزه تبدیل شدند اشاره میکنیم:
حمام فین کاشان (که در لیست میراث جهانی یونسکو نیز ثبت است)
حمام خانه سلطان امیر احمد در کاشان
حمام وکیل در کرمان
حمام خانه گنجعلی خان کرمان
حمام شیخ بهایی در اصفهان
حمام وکیل در شیراز
