احتمالا با خواندن تیتر این مقاله احتمالا به فکر افتاده باشید که مگر رنگ ایرانی هم وجود خارجی دارد؟ در پاسخ باید بگوییم که بله، در جهان رنگ ها، 9 رنگ، عنوان ایرانی بودن را یدک می کشند. در هر جامعه و فرهنگی، هر رنگ تداعی کننده پیوندی صمیمی با روح مردم آن جامعه دارد، همانطور که رنگ آبی لاجوردی آسمان بی نهایت بودن، سخاوتمندانه و آرامش قلب را تداعی می کند. بنابراین، رنگ سفید زیگورات نماد رمز و راز، وضوح و خلوص است، سیاه، نشانه ای از یک جهان نامرئی، بنفش، نماد زمین و جهان زیرین، آبی، تجسم جهان بود. و در نهایت رنگ طلایی طاق ها که نور خورشید را تداعی می کند.
به راستی که رنگ، جاودانگی و زیبایی خورشید همواره مورد توجه انسان‌هایی بوده است که همواره آن را به عنوان نماد مرکزی بناهای خود قرار داده‌اند. ایرانیان نیز مشتاق نشان دادن این عنصر زیباشناختی در معماری اماکن مقدس اسلامی بوده اند. کشور ما از دیرباز خاستگاه صنایع دستی بیشماری است از آن جمله فرش بافی و کاشی کاری، کوزه گری، میناکاری و ساخت زیورآلات متعددی است که از طریق مبادلات این صنایع پا به سرزمین های بسیاری گذاشته است. از طریق این مبادلات دنیایی از رنگ ها نیز صادر شده اند که باعث شده هم اکنون این رنگ ها با نام ایرانی در دنیا شاخته شوند. این رنگ های شاخص معرف هنر غنی و روحیه صنعتگران و هنرمندان کشورمان می باشند. در ادامه با این رنگ ها آشنا می شویم.
1. آبی ایرانی یا لاجوردی
آبی ایرانی با سه طیف مختلف از آن شناخته می شود. با شنیدن این نام، در ابتدا لاژورد یا لاجورد که ماده اصلی رنگ آمیزی کاشی ها و رنگ آمیزی از زمان های دور بوده است در ذهن مان نقش می بندد. این رنگ، رنگ اصلی کاشیکاری های مساجد و بناهای تاریخی بسیاری است. در واقع لاجورد سنگی است به رنگ آبی سیر که از معادن ایران و افغانستان استخرا می شده است، آن را پودر کرده و در رنگ آمیزی کاشی ها، کوزه ها و گاها الیاف قالی ها استفاده می شده است. اولین استفاده از اسم آبی ایرانی در زبان انگلیسی در سال 1669 بوده است. نام دیگر این رنگ آبی کاربنی یا آبی شال است.
2. آبی لاجوردی ملایم
این رنگ آبی از خانواده آبی لاجوردی یا شال با شدت رنگ کمتر و مایل به خاکستری آبی است. این رنگ در میان پارچه فروشان به نام آبی ایتالیایی معروف است.
3. آبی نیلی ایرانی
این رنگ از خانواده آبی ایرانی است و نام دیگر آن پرشین ایندیگو یا بنفش نیلی است. اولین استفده از عبارت نیلی ایرانی در زبان انگلیسی در سال 1912 بوده است. این رنگ تیره تر از آبی ایرانی است و به نام آبی تیره ایرانی یا نیلی سیر نیز شناخته می شود. این رنگ نیز در کاشی کاری و سفالگیری ایرانی کاربرد بسیاری دارد.
4. رز ایرانی
رنگ رز ایرانی در اصل رنگی از خانواده رنگ قرمز است. این رنگ ترکیبی از رنگ سرخابی و صورتی است و در پوشاک و لوازم دخترانه کاربرد بسیاری دارد. رنگ رز ایرانی رنگی است که از سال ۱۹۹۲ وارد زبان و ادبیات انگلیسی شده و به صورتی شباهت دارد. رنگ رز ایرانی یا گلسرخی الهام گرفته از رز گل محمدی ایرانی است.
5. صورتی ایرانی
رنگ صورتی ایرانی تنالیته ای از رنگ صورتی روشن و بنفش است. اولین استفاده ثبت شده از صورتی ایرانی به عنوان نام رنگ در زبان انگلیسی در سال 1923 بوده است. از این رنگ در کاشی کاری های دوره قاجار و همچنین در قالی بافی استفاده می شده است.
6. سبز ایرانی یا فیروزه ای
سنگ فیروزه و رنگ فیروزه ای محبوبیت زیادی میان مردم ایران دارد. رنگ سبز ایرانی، سبزی تیره و مایل به خاکستری و ترکیب شده با رنگ آبی است. از رنگ سبز برخی از سفال های ایرانی نام گذاری شده و رنگ ماده معدنی مالاکیت است. این رنگ در ایران بسیار محبوب است زیرا رنگ سبز نماد طبیعت، بهشت و تقدس است. اولین استفاده ثبت شده از رنگ سبز ایرانی به عنوان رنگ در زبان انگلیسی در سال 1891 به دلیل معماری سنتی ایرانی بود. از این رنگ در معماری اماکن مذهبی، کاشی کاری، فیروزه کوبی، ساخت زیورآلات و قالی بافی کاربرد دارد.
7. آلوی ایرانی یا عنابی
به این رنگ که به طور سنتی آلویی ایرانی می گویند زیرا نشان دهنده رنگ متوسط آلو است. این رنگ نمایانگر رنگ آلو خشک است. این رنگ که از ترکیب قهوه ای و قرمز به دست می آید و از خانواده رنگ زرشکی اس، در فارسی به آن عنابی می گویند. این رنگ در صنایع دستی ایرانی کاربرد بسیاری دارد.
8. قرمز ایرانی
قرمز ایرانی یک خاک یا رنگدانه نارنجی مایل به قرمز عمیق از خلیج فارس و جزیره هرمز است که از ترکیب سیلیکات آهن و آلومینا با منیزیم تشکیل شده است. به این رنگ سرخال مصنوعی نیز می گویند. اولین استفاده ثبت شده از قرمز ایرانی به عنوان نام رنگ در زبان انگلیسی به سال 1895 بازمی گردد. در ایران به آن سرخ یا دانه اناری هم گفته می شود. عمده استفاده از رنگ قرمز ایرانی در سفالگری و قالی بافی است، قالی ایرانی در اذهان ما عمدتا قرمز یا لاکی است.
9. نارنجی ایرانی
در مورد تاریخچه رنگ نارنجی آنطور که شنیده ایم، میوه نارنج برای اولین بار از طریق جاده ابریشم از ایران به چین فرستاده شد. چینی ها از طریق پیوند آن میوه ای جدید و شیرین به نام پرتقال تولید کردند. و بعدها این میوه از طریق کشور پرتغال وارد ایران شد. این رنگ نیز همانند قرمز ایرانی از خاک سواحل هرمز به دست می آید و حاوی پودر اکسیدآهن است. نارنجی ایرانی یک رنگ نارنجی متوسط است که معمولاً در فرش های ایرانی و سفالگری استفاده می شود. اولین استفاده ثبت شده از نارنجی ایرانی به عنوان نام رنگ در زبان انگلیسی در سال 1892 بود.
با شناخت این رنگ ها و تاریخچه هریک متوجه فراگیری فرهنگ و هنر ایرانی در سراسر دنیا می شویم. این رنگها در اطراف ما به وفور یافت می شوند، در فرش ایرانی، کاشی کاری های سنتی و امروزی، زیورآلات و هنرهای دستی و شاید تاکنون درمورد آنها بی اطلاع و بی توجه بوده ایم. برای نتیجه گیری می توان تاکید کرد که مسجد ایرانی به ویژه به لطف سرامیک و رنگ آمیزی آن، با حیاطی که نماد بهشت است، سقفی که می خواهد به آسمان دعوت کند و طاقی که درخت زندگی را تداعی می کند و تشکیل می دهد. نماد مشرق، یادآور جهان ابدی است که فیلسوفان و عرفای مسلمان توصیف کرده اند. این پوشش بی‌تغییر بناهای مذهبی ایران به شدت ناشی از برداشت عرفانی رنگها و هماهنگی تحسین‌برانگیز و ملکوتی آنهاست.
سلام و درود و سپاس از شما.
درود و سپاس از حسن سلیقه شما