امیرکبیر، لقب میرزا تقی خان، سیاستمدار و صدراعظم ایران در زمان ناصرالدین شاه قاجار بود. وی در نوسازی کشور در نیمه اول قرن نوزدهم سهم بسیاری داشت.
زندگی و صدراعظمی
امیرکبیر در سال 1185 در خانواده آشپز قائم مقام فراهانی نخست وزیر وقت در نزدیکی اراک متولد شد و بعدها به امیرکبیر اجازه داد از عملکرد دادگاه های ایران مطلع شود. او کار خود را به عنوان یک کارمند آغاز کرد و در سلسله مراتب او به سرعت رشد کرد. در سال 1207 وی به عنوان عضو رده پایین یک هیات دیپلماتیک را به سنت پترزبورگ همراهی کرد ، جایی که تشخیص داد کشورش به اصلاحات جدی احتیاج دارد. وی در یک مأموریت دیگر به امپراتوری عثمانی، تلاش کرد برای نوسازی ایران اصلاحات کشور همسایه را دنبال کرد. پس از بازگشت، محمد شاه وی را به دربار ولیعهد وقت، ناصرالدین در آذربایجان در سال 1225 منصوب کرد. هنگامی که محمد شاه در سال 1226 درگذشت، امیرکبیر به صدراغظمی حاکم جدید یعنی ناصرالدین شاه منصوب شد.
امیرکبیر زمانی به قدرت رسید که ایران از نظر اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ضعیف شده بود. او یک سری تغییرات طولانی را در زندگی اجتماعی وارد کرد. این تغییرات شامل تأسیس وزارتخانه های جدید، ساماندهی مجدد سیستم مالی، سیستم مالیات و سیستم بهداشت بود. تحت نظر امیرکبیر، اولین روزنامه کشور با نام “واقعه اتفاقیه” و اولین مدرسه مدرن ایران با نام “دارالفنون” در تهران تأسیس شدند.
با این حال، این اصلاحات بی شمار، که عمدتاً به سود طبقات فقیرتر بودند، با مقاومت اشراف روبرو شد. بدین ترتیب ملک جهان خانم ملقب به مهد علیا مادر ناصرالدین شاه، توطئه ای علیه او ترتیب داد. شاه متقاعد شد که امیرکبیر می خواهد تاج و تخت را از او بگیرد به طوری که وی در سال 1229 از سمت خود برکنار و به باغ فین کاشان تبعید شد، جایی که یک سال بعد به قتل رسید.
اصلاحات و مرگ امیرکبیر
در دوران حکومت امیرکبیر، هزینه ها به میزان قابل توجهی کاهش یافت و بین کالاهای عمومی و خصوصی تمایز قایل شد. سازمان دولت مرکزی اصلاح شد و وی مسئولیت را در تمام زمینه های مدیریت به عهده گرفت. علاوه بر این، او توانست دخالت قدرت های خارجی در امور داخلی ایران را کاهش دهد.
امیرکبیر اصلاحات بی شماری را انجام داد. وی دارالفنون را تاسیس کرد، اولین مدرسه ای که بر اساس مدل اروپایی در ایران ساخته شده بود. وی همچنین از تأسیس اولین روزنامه ایران، واقعه اتفاقیه حمایت کرد و امتیازات اعضای خانواده سلطنتی را از خزانه داری ملی به شدت کاهش داد. دقیقاً به همین دلیل بود که مادر شاه، مهد علیا، توطئه ای علیه او انجام داد و پسرش را متقاعد كرد كه وی را از کار برکنار كند و به تبعید به كاشان بفرستد (پایتخت کشور آن زمان در تهران بود).
سفارت روسیه به امیرکبیر پیشنهاد تحت‌الحمایگی بدون قید و شرط امپراتور روسیه را داد اما وی این پیشنهاد را رد کرد. متعاقباً، ملک جهان خانم با سو استفاده از حالت مستی شاه، دستور كشتن وی را صادر كرد، دستوری كه بلافاصله قبل از لغو توسط شاه در باغ فین در نزدیكی كاشان اجرا شد. او بدون مقاومت دستور شاه را پذیرفت. او درخواست کرد روشی را که اعدام می شود خود انتخاب کند و این خواسته او پذیرفته شد. در نهایت در حمام فین کاشان رگهایش را برید و از خونریزی جان سپرد.
دانشگاه صنعتی امیرکبیر در تهران امروز نام وی را یدک می کشد. بعلاوه، زندگی وی توسط سعید نیک پور در مجموعه تلویزیونی “امیرکبیر” به تصویر کشیده شد.
