شهر بیشاپور

شهر بیشاپور در جنوب فالیان امروزی در فاصله کیلومتری ۲۵ شهر کازرون و ۱۲۰ کیلومتری شیراز قرار دارد. بیشاپور شهری باستانی مهم و پررونق در ایران ساسانی در جاده باستانی پارس و عیلام بوده است. این شهر به دلیل مجاورت با کوه ها و تپه های بلند، از شهرهای ییلاقی و خوش آب و هوای آن زمان به حساب می آمد. نام و تاریخ این شهر بر روی یک کتیبه تاریخی ارزشمند، حک شده که از گزند روزگار محفوظ مانده است. این جاده پایتخت های ساسانی استخر (خیلی نزدیک به تخت جمشید) و تیسفون را به هم متصل می کرد.

بیشاپور در نزدیکی گذرگاه رودخانه ساخته شده و در همان محل، دژی با آب انبارهای صخره‌ ای و دره رودخانه‌ ای با شش نقش برجسته صخره‌ ای ساسانی وجود دارد. مهمترین نکته در مورد این شهر ترکیب هنر و معماری ایرانی و رومی است که تا قبل از ساخت بیشاپور دیده نشده بود. قبل از ساخته شدن بیشاپور، تقریباً تمام شهرهای اصلی ایران شکل دایره‌ ای داشتند مانند شهر قدیمی فیروزآباد یا داراب. بیشاپور اولین شهر ایرانی با خیابان های عمودی و افقی است. همچنین در شهر، به‌ ویژه در طراحی داخلی، می‌توان کاشی‌ کاری را مشاهده کرد که از هنر رومی اقتباس شده است. بیشاپور جزئی از محور ساسانی فارس است که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

تاریخچه بیشاپور

نام بیشاپور از “بِی شاپور” به معنای پرودگار شاپور گرفته شده است. “به شاپور”، “بیشاور” و “به اندیوشاپور”، از دیگر نام های این شهر هستند. براساس کتیبه ای، شهر بیشاپور در سال 266 پس از میلاد توسط شاپور اول دومین پادشاه ساسانی ساخته شد. شاپور اول با کشتن گوردیان سوم، اسیر کردن والرینوس و مجبور کردن فیلیپ عرب به پرداخت خراج شکستی سه گانه را به رومیان تحمیل کرد. وی پس از تسلیم در استان زادگاهش فارس، پایتخت جدیدی که مطابق به جاه طلبی هایش بود، بیشاپور، را تاسیس نمود. شاپور اول پس از تاسیس بیشاپور، در خارج از شهر، کناره های دره رودخانه شهر را با نقش برجسته هایی تاریخی به یاد پیروزی های سه گانه اش بر رومیان تزئین نمود. یکی از این نقش برجسته ها به شکل نیم دایره دارای ردیف های ثبت با پرونده های سربازان و اسب ها، به تقلید عمدی ار صحنه های روایی ستون تراژان در رم است.

این شهر دارای پل سد قابل توجهی در شوشتر است که توسط سربازان رومی که پس از شکست والرین در سال 260 اسیر شده بودند، ساخته شده است. با این حال، این شهر یک سکونت کاملاً جدید نبود. باستان شناسان بقایایی از دوران اشکانی و عیلام نیز در آن یافته اند. این شهر تا زمان تسخیر ایران توسط اعراب و ظهور اسلام در ربع دوم قرن هفتم میلادی همچنان اهمیت داشت و در قرن دهم هنوز مردمی در آنجا زندگی می کردند.

معماری شهر

این شهر دارای پلانی مستطیل شکل با الگوی شبکه ای متشکل از خیابان های منظم درون شهری است که شبیه طراحی شهر رومی است. این طرح هرگز در معماری ایران تکرار نشد.

شهر بیشاپور از دو قسمت تشکیل شده است:

بخش اول مختص به ارگ سلطنتی که شامل بناهایی چون معبد آناهیتا، ایوان موزاییک، کاخ به والرین و تالار تشریفات شاپور می باشد. بخش دوم منطقه عامه نشین که شامل قسمت‌ هایی چون گرمابه، کاروانسرا، بازار و خانه های مسکونی می باشد.

بخش عمده کاوش ها در بخش سلطنتی، در شرق شهر صورت گرفت. یک معبد آبی که به معبد آناهیتا تعبیر می شود، در نزدیکی کاخ برپا شد. در مرکز، فضایی صلیبی شکل با هشت اکسدر مربع بزرگ که با 64 طاقچه تزئین شده است، وجود دارد. حفاری های فرانسوی معتقد بودند که با سقف گنبدی پوشیده شده است، اما این بازسازی رد شده است. در غرب حیاطی قرار دارد که با موزاییک تزئین شده است. در شرق، یک ایوان مربع به عنوان اتاق پذیرایی استفاده می شود. دیوارهای آن باید با تزئینات گچبری کوچک پوشانده شده باشد: ردیف‌هایی از مدالیون‌ها، نوارهایی از شاخ و برگ، و بالای آن با مرلوهای به جامانده از معماری هخامنشی پوشانده شده است. همه این تکنیک های تزئینی هنوز پس از فتح ایران توسط اعراب استفاده می شد.

کف با تخته سنگ مرمر سیاه، با حاشیه موزاییک سنگ فرش شده بود. در امتداد دیوارها نوار باریکی وجود دارد که شامل مجموعه ای از سرها و ماسک ها، در نمای جلویی یا نمایه، در پس زمینه سفید است. در بالای هر طاقچه، عکسی از زنان برهنه در زیر نقاب شفافشان دیده می شد: زنان مجلسی، نوازندگان، رقصنده ها، زنانی که گلدسته ها را می پیچند، همراه با چند بانوی نجیب با لباس های گرانبها.

بخش های مختلف شهر بیشاپور

ایوان موزاییک بیشاپور

از نام این ایوان مشخص است که دارای موزائيک کاری می‌باشد. این ایوان حدود ۲۵ متر طول و ۶ متر عرض است که کف آن به صورت ماهرانه‌ای با موزائيک های رنگین فرش شده است. اما امروزه تنها بخشی اندکی از آن به جای مانده است. بخشی از این موزائیک ها در موزه لوور پاریس نگهداری می‌ شود.

جایگاه نذورات بیشاپور

این بخش در تقاطع دو خیابان اصلی شهر قرار گرفته است. در این نقطه دو ستون بلند وجود دارد که منقش به کتیبه‌ های ارزشمندی است که همان سند ساخت شهر بیشاپور می‌ باشد. ارتفاع هر کدام از این ستون‌ ها حدودا به ۹ متر می‌رسد. همچنین گفته می‌شود زمانی مجسمه‌شاپور اول در میان این ستون‌ ها وجود داشته است.

حجاری و نقش برجسته‌ها

در نزدیکی شهر بیشاپور تعدادی نقش برجسته زیبا بر روی صخره‌های بزرگی حجاری شده که در مجاورت رودخانه شاهپور در تنگ چوگان قرار دارد. این نقش برجسته ‌ها نشان‌ دهنده پیروزی های شاهان ساسانی بر دشمنان خود می‌ باشد. ۳۹ نقش برجستنه نشان‌ دهنده پیروزی شاپور اول بنیان‌‌ گذار شهر بیشاپور است و سه نقش برجسته دیگر نشان‌ دهنده تاج گذاری بهرام اول، پیروزی بهرام دوم و شاپور دوم است.

معبد آناهیتا

شهر بیشاپور به دلیل قدمت تاریخی بسیارش، وام دار آثار تاریخی متعددی نیز می‌باشد. یکی از بناهایی که هر گردشگری هنگام بازدید از شهر کازرون از آن دیدن می‌کند، معبد آناهیتا (الهه آب) است. این معبد در کنار کاخ شاپور در دره‌ بیشاپور قرار گرفته است. این معبد معماری همچون هخامنشی دارد شکل ظاهری این بنا مکعبی شکل است که به طور کلی ۱۴ متر ارتفاع دارد اما تنها ۸ متر آن روی زمین است و ۶ متر دیگر آن زیر زمین است. بر بالای دیوار و ستون‌‌های آن کله گاو قرار دارد که نمادی از خدا و الهه آب است.

در قسمت صحن و حیاط اصلی این مکان حوضی ساخته شده که آب در آن می‌ ریزد و اطراف آن سکوهایی تعبیه شده تا عبادت کنندگان هنگام اجرای مراسم و عبادت روی آن بنشینند. آبی که به داخل حوض معبد می‌ریزد از طریق یک دالان زیر زمینی به صحن اصلی هدایت می‌ شود. آبی که در معبد جریان دارد در واقع شاخه‌ای از آب رودخانه‌ای به نام شاپور می‌ باشد که در نزدیکی معبد آناهیتا قرار گرفته است.

تالار تشریفات

در نزدیکی معبد آناهیتا تالاری به نام تالار تشریفات وجود دارد . این تالار در زمان خود یعنی حکومت ساسانیان بزرگترین سازه گنبد دار بوده است. این تالار دارای چهار ایوان است که به صورت متقابل و متقارن قرار گرفته است. گنبد این تالار در ارتفاع ۲۵ متری از زمین ساخته شده است. تعداد ۶۴ طاقچه در این تالار تعبیه شده است که سقف‌ های آن به شکل بسیار چشم نوازی دارای نقش‌ های تزئینی مانند برگ مو و گچ بری‌ های زیبا می‌ باشد.

غار شاپور

در انتهای تنگ چوگان دهانه غاری به نام غار شاپور به چشم می‌خورد. اندازه دهانه این غار به ۳۰ متر می‌ رسد. همچنین در قسمت ورودی غار می‌توانید از مجسمه شاپور دیدن کنید. مجسمه شاپور که به صورت ایستاده دارای ۷ متر ارتفاع است. این مجسمه ۱۷۰۰ سال قدمت دارد و تنها اثر قدیمی به جا مانده از دوران باستان است. متاسفانه هر دو دست این مجسمه شکسته شده است.

عکس ها: اینترنت