بازار کاشان

بازار کاشان بازار اصلی شهر کاشان، در استان اصفهان واقع شده است. این یک بازار قدیمی است که امروزه نیز مورد استفاده قرار می گیرد که در زمان سلطنت سلجوقیان ساخته و سپس در زمان صفویه بازسازی شده است. معماری آن به ویژه بخاطر طراحی زیبای تیمچه امین الدوله، که در قرن نوزدهم با کاربری یک نورگیر بزرگ ساخته شده، شناخته می شود.

این بازار در سال 1354 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. بازار سنتی کاشان یکی از قدیمی ترین بناهای کاشان است. این بنا از وسط خیابان بابا افضل شروع شده و به میدان دروازه دولت ختم می شود. بازار کاشان از دیر باز به دلیل قرار گرفتن در مسیر راه های تجاری و فضاهای منظم معماری اهمیت خود بدست آورده است.

تاریخچه بازار کاشان

در زمان های مختلف، این بازار برای بسیاری از مسافران و مورخان قابل توجه بود. به نوعی ، آنها با توصیفات و تعاریف مختلف در خاطرات خود به آن اشاره کرده اند. در زمان شاه عباس اول ، در میان بازار بزرگ، چهار بازار وسیع، به زیبایی و ظرافت خاصی ساخته شده و از دوکان ها و کاروانسراها تشکیل شده بودند. در طی سفرهای زیاد شاه عباس اول و جانشین وی به شهر کاشان، جشن های بسیاری در بازار بزرگ و میادین متصل به آن برگزار می شد. این یکی از اولین مکانهایی در ایران بود که جشن های شبانه در آن برگزار می شد.

آنتونی شرلی، که شاه عباس را در یکی از سفرهای خود به کاشان همراهی می کرد، همچنین در مورد جشن های برگزار شده در بازار کاشان در خاطرات خود ذکر کرده است. چین باپتیست تاورنیِر، تاجر سنگهای قیمتی فرانسوی، بازار کاشان را بسیار زیبا و دارای کاروانسرای بزرگ و راحت، به ویژه آن که در نزدیکی باغشاه دولتخانه قرار داشته، توصیف کرده است. این بازار در طول تاریخ در کتابها، سفرنامه ها و شعرهای مختلفی ذکر شده است.

پس از زلزله قرن هجدهم، بخش های بسیاری از بازار تخریب شد و بسیاری از مردم، از جمله صاحبان مغازه ها در جریان این زمین لرزه جان خود را از دست دادند. در نتیجه، مالکیت بسیاری از فروشگاه ها و صاحبان املاک ناشناخته باقی ماند. این بازار سنتی در طول سلطنت طولانی فتحعلی شاه قاجار و به دنبال ثبات سیاسی و توسعه صنایع محلی، شاهد اضافه شدن سازه ها و بناهای بزرگ و جالب توجهی به خود بود.

ویژگی های بازار

بازار کاشان یک بازار مسقف است و ردیف اصلی آن تقریباً سه کیلومتر طول دارد و آثار تاریخی زیادی در داخل خود جای داده است. این مجموعه دارای چندین مسجد، مدرسه، مقبره، کاروانسراها، پاساژ، حمام و مخازن آب است.

این بازار، از ابتدای دروازه دولت تا میدان فیض، روبروی مسجد، شامل 120 مغازه و چندین کاروانسرا است که در فواصل زمانی مختلفی ساخته شده اند. برخی از قسمتهای بازار به اصناف خاص تعلق دارد، برخی از مهمترین آنها ردیف مسگرها، زرگرها، کفش دوزها، پارچه فروش ها و بازار نخ است. ردیف مسگرهای بازار کاشان تا به امروز اهمیت خود را از حفظ کرده است.

عمده ترین مصالح به کار رفته در بازار، آجر،‌ خشت خام و ملات گل است و افزون بر آن کاهگل و گـچ به عنوان روکش بنا و از چوب در سردرها و چفت‌ها و قوس‌ها و در‌ها استفاده شـده اسـت کـه همـه این مصالح متناسب با شرایط اقلیمی و آب و هوای منطقه است.

یکی از فضاهای تشکیل دهنده مجموعه بازار کاشان، چهار سوق است. چهار سـوق‌ها فضـای ارتبـاط دهنده دو معبر بازارند؛ با سقف‌های رفیع و با عظمت، از معماری و تزئینات غنی تری بـرخـوردارنـد که از جمله این چهار سوق‌ها می‌توان به چهار سوق امین و میانچال اشاره کرد.

راسته‌ها و بازارچه‌های مهم

هر صنف و دسته ای بازار خاصی را برای عرضه کالاهای مشابه خود برگزیده انـد و بـرای خـود راستـه بازاری را به وجود آورده اند که به مهمترین این راسته‌ها یا بازارچه‌ها در بازار کاشان اشاره می‌شود:

1. بازارچه مسگرها: بنیان اولیه آن از دوره زندیه است و کاروانسراهای گبرها و میرپنـج در همیـن راستـه قرار دارند. ادوارد براون (شرق شناس انگلیسی) در وصف این بازارچه گفته است: “بـازار مسگـرهـای کاشان با صدای دایمی چکش که روی مس می‌خورد و کوره هایی که مس در آبها قـرمـز می‌شـود، یکی از نقاط تماشایی زمین است.”
2. بازار چه قیصریه: قدمت این بازارچه به دوره زندیه می‌رسد. بنای مسجد و آب انبار بـالابـازار، حمـام خان، سرای حاج محمد صادق، کاروانسرای نو و فیض در این بازارچه اند.
3. بازارچه رنگرزها: از آثار دوره صفویه است و آن انبار صباغ در آن واقع است.
4. بازارچه ملک: به دوره زندیه و قاجاریه تعلق دارد و مسجد تبریزی‌ها در انتهای این بـازارچـه جـای گرفته است.
5. بازارچه ارسی دوزها در دوره زندیه ساخته شده است و به بازارچه قیصریه متصل است. سرای بخشـی هم در جنب این بازارچه قرار دارد.
6. چهار سوق میانچال: از دو طرف به مسجد میانچال و تیمچه امین الدوله محدود است. بنیان اولیـه آن متعلق به قرن هشتم هجری است.
7. بازارچه خیاط ها: در ضلع شمالی تیمچه امین الدوله واقع شده و از جمله بناهای دوره قاجاریه است.
8. بازارچه بزازها: در انتهای بازار درب زنجیر قرار گرفته و در فضای مربع شکلی ساخته شده که از اضلاع آن چهار بازارچه جدا شده است. این بنا از آثار دوره زندیه است.
9. بازارچه درب زنجیر: اصل بنا متعلق به دوره ایلخانی است و دوره زندیه مرمت شده است.
10. بازارچه زرگرها: از آثار دوره زندیه است که مسجد سلطانی هم در آن واقع شده است.
11. بازارچه گذرنو: حد فاصل خیابان‌های بابا افضل و بازارچه زرگرها واقع شده و بنای حمـام، مسجـد و آب انبار گذر نو و مقبره شاه یلان در این بازارچه واقعند.
12. تیمچه ملک التجار: در کنار تیمچه امین الدوله قرار دارد و از آثار حـاج محمـد حسیـن ملـک التجـار در نیمه دوم قرن سیزدهم هجری قمری است.
13. تیمچه امین الدوله: این بنا در یکی از نقاط مرکزی بازار و متعلق به دوره قاجاریه است که در اواخـر قرن ١٣ هجری در ٣ طبقه مستحکم و با طول و عرض زیاد بناشده و ارتفاع گنبد آب نیز در خور توجـه است.

این بنا که هر سال در ایام سوگواری امام حسین (ع)، میعادگاه گروه‌ها و دسته‌های مـذهبـی عـزادار است، از زیباترین و بدیع ترین بناهای بازار کاشان است که به سان شاهکاری نغز و هنر مندانه با سقفـی بـا تزئینات زیبای رسمی بندی پرکار و تزئینات معقلی در بازار میانچال قرار دارد. بانی این بنا فرخ خان غفاری کاشی ملقب به امین الدوله و معمار آن استاد علی مریم کاشانی بـوده است.