طاق بستان

طاق بستان محوطه ای تاریخی با مجموعه ای از نقش برجسته های سنگی بزرگ از دوران ساسانی است که از سال 226 تا 650 میلادی وجود داشته است. طاق بستان در 5 کیلومتری شمال شرقی شهر کرمانشاه در غرب ایران در میان رشته کوه های زاگرس و بخشی از این منطقه تاریخی واقع شده است.

نقش برجستهها از بهترین نمونههای حفظ شده هنر ساسانی است و شامل صحنه هایی از ارتش اردشیر دوم، شاپور سوم و خسرو دوم است. مانند سایر آثار ساسانی، تصاویر طاق بستان بر قدرت، گرایش های مذهبی، شکوه، شرافت، عظمت دربار، روح جنگ و بازی، جشن ها، شادی ها و شادی ها دلالت دارد.

پادشاهان ساسانی مکان زیبایی را برای نقوش برجسته در مسیر جاده تاریخی ابریشم انتخاب کردند. نقش برجستهها در نزدیکی چشمهای مقدس قرار دارند که به استخری در پای صخره میریزد. طاق بستان با نقش برجسته یکی از 30 اثر ساسانی در رشته کوه های زاگرس است. به گفته آرتور پوپ، مؤسس مؤسسه هنر و باستانشناسی ایران در آمریکا، هنر از ویژگیهای مردم ایران بوده و هدیهای است که به همه بشریت داده انند.

طاق بستان و نقش برجسته های آن

طاق بستان از ایوانهای بزرگ و کوچک حکاکیشده بر صخره، با سقفهای قوسی شکل (به اصطلاح ایوان) و نقش برجسته های بزرگ تشکیل شده است. این حکاکی ها مراسم تاجگذاری اردشیر دوم و شاپور سوم و همچنین صحنه های شکار خسرو دوم را به تصویر می کشند.

مراسم تاجگذاری اردشیر دوم

اولین نقش برجسته طاق بستان و ظاهراً قدیمی ترین نقش برجسته سنگی مراسم تاجگذاری اردشیر دوم است. شامل چهار مرد با شمشیر، کلاهخود و نیلوفر آبی در فرهنگ ایرانی است. این اثر 4.07 متر عرض و 3.90 متر ارتفاع دارد.

با نزدیک تر شدن به اثر، میتوانید ظرافت کار هنرمندان را ببینید. شکل سمت راست تاجی دندانه دار دارد. به سمت شکل در وسط می چرخد و یک حلقه سلطنتی را به سمت آن دراز می کند. چهره ی موجود درمیان اثر کلاهخودی بر سر دارد. هر دو چهره ردایی بر تن دارند که بدن آنها را تا زانو می پوشاند. در سمت چپ پیکره ای با یک نارتکس روی سر و شمشیری در دست دیده می شود. پاهای آن به طور قابل توجهی کوچکتر از سایرین است. کفش های نفیسی پوشیده اند. پاشنه های کوچک کفش بر روی یک نیلوفر آبی قرار گرفته و نشان دهنده قصد هنرمند برای ایجاد پایه ای نرم و ظریف برای کفش های نفیس است.

اکنون کل صحنه را می توان اینگونه توصیف کرد: اردشیر دوم در مرکز، حلقه ای از ایزد اهورا مزدا به عنوان نماد سلطنت دریافت می کند. پشت سر اردشیر دوم میترا ایستاده است که با شمشیر از اردشیر دوم درتمامی امور محافظت می کند. میترا ایزد باستانی ایرانی است که با دوستی، عدالت، هماهنگی و نور خورشید مرتبط است. چهره متمایل زیر اردشیر دوم یک رومی شکست خورده، احتمالا امپراتور جولیان است.

مراسم تاجگذاری شاپور سوم

ایوان کوچکتر شامل دو کتیبه و حکاکی پهلوی از شاپور دوم یا شاپور بزرگ و پسرش شاپور سوم است که به یکدیگر نگاه می کنند. ابعاد اتاق ایوان کوچکتر 6×5×3.6 متر است. گمان می رود این ایوان در زمان شاپور سوم ساخته شده باشد. قدمت برخی از آنها به سال 385 میلادی برمی گردد. بر هر دو این سنگ نوشته ها زبان پهلوی کاملا مشهود است.

ترجمه کتیبه شاپور دوم:

این چهره ارباب شاپور مزداپرست شاه شاهان ایران و انیران است که نژادش از خدایان است. پسر ارباب هرمزد مزداپرست شاه شاهان ایران و انیران که نژادش از خدایان است نوه لرد نرسی شاهانشاه (شاه شاهان)است.

ترجمه کتیبه شاپور سوم:

این چهره ارباب شاپور مزداپرست شاه شاهان ایران و انیران است که نژادش از خدایان است. پسر ارباب شاپور مزداپرست، شاه شاهان ایران و انیران که نژادش از خدایان ، نوه ارباب هرمزد، شاه شاهان است.

ارتفاع پیکره های این دو پادشاه حدود 3 متر است. شاپور دوم در سمت راست و شاپور سوم در سمت چپ ایستاده اند. هر دو شمشیر بلندی به سمت پایین در دست دارند. دست راست بر روی قلاب و دست چپ روی دسته قرار می گیرد. هر دو چهره شلوار گشاد، گردنبند، موهای مجعد و بزی پوشیده اند.

مراسم تاجگذاری خسرو دوم

دیوار جلوی ایوان بزرگ در طاق بستان به دو قسمت تقسیم می شود. قسمت بالایی مراسم تاجگذاری خسرو دوم (591-628) و قسمت پایین خسرو دوم را سوار بر اسب نشان می دهد. در مرکز تصویر خسرو دوم بوده اهورامزدا در سمت چپ و آناهیتا در سمت راست قرار دارند. هر دو خدا حلقه هایی در دست دارند و یکی از حلقه های سلطنتی به پادشاه تقدیم می شود. یکی از برجستهترین نقشهای برجسته ایوان بزرگ، تصویری بسیار بزرگ از سوارکاری پادشاه خسرو دوم بر اسب جنگی مورد علاقهاش، شبدیز است. هر دو با زره کامل به تصویر کشیده شده اند. تصویر اسب 7.45 متر عرض و 4.25 متر ارتفاع دارد. نمای بیرونی ایوان با نقش برجسته درخت و فرشتگان تزئین شده است. درخت نماد درخت زندگی یا درخت مقدس است.

صحنه شکار گراز و آهو

در دیوارهای کناری ایوان دو صحنه شکار وجود دارد. یک صحنه شاه را در حال شکار یک گراز و صحنه دیگر شاه را در حال شکار یک آهو نشان می دهد. از زمان کوروش دوم تا پایان ساسانیان، شکار یکی از سرگرمی های مورد علاقه شاهان ایرانی بود. بنابراین اغلب تصاویری از شکار در کنار تصاویر مراسم تاج گذاری یافت می شود.

در صحنه شکار گراز، پنج فیل گرازها را از دریاچه می ترسانند در حالی که پادشاه با کمان و تیر منتظر است و خوانندگان زن برای او موسیقی اجرا می کنند. در صحنه بعدی، یک قایق نوازندگان زن را در حال نواختن چنگ های زاویه دار افقی حمل می کند، در حالی که قایق پادشاه، نوازنده پیشرو را با یک چنگ زاویه دار عمودی نشان می دهد. شاه که با تیر و کمان نشانه گرفته است، دو گراز بزرگ را می کشد. در قایق بعدی، پادشاه با هاله ای به دور سرش و کمانی آرام ایستاده، که نشان از پایان شکار دارد. در پایین تصویر، فیل ها غنیمت خود را جمع کرده و بر پشت خود حمل می کنند. تصویر 6 متر عرض و 4.25 متر ارتفاع دارد. این صحنه شکار یکی از چشمگیرترین تصاویری است که تا کنون بر سنگ حک شده است.

صحنه شکار آهو 5.9 متر عرض و 4.35 متر ارتفاع دارد. خسرو را سوار بر گالوپ پرنده نشان می دهد. یک گروه موسیقی نظامی در این تصویردیده می شود.

تصویری از محمدعلی میرزا دولتشاه.

طاق بستان همچنین شامل تصویری است که در دوره قاجار، بیش از 1300 سال پس از ساسانیان انجام شده است. این تصویر پسر ارشد فتحعلی شاه قاجار، محمدعلی میرزا است. این اثر در دیوار کناری ایوان کوچک قرار دارد.